Fokker F.II

F.II

De Fokker F.II

In oktober 1919 vond de eerst vlucht plaats van de door Reinhold Platz ontworpen Fokker F.II. De piloot was invlieger Adolf Parge.
De bouw en de eerste vlucht vonden nog plaats in Duitsland, waar Platz de F.II uit de V.45 had ontworpen. Het vliegtuig was voorzien van een 185 Pk BMW IIIa 6-cilinder lijnmotor, die ook in de Fokker D.VII-F was gebruikt.

De eerste F.II werd op 20 maart 1920 illegaal uit Duitsland naar Nederland gevlogen omdat het de Duitsers door de geallieerden was verboden vliegtuigen uit te voeren.

Hieronder een gedeeltelijke overname van een artikel uit 2006 van Leo de Roo, voormalig medewerker van de historische afdeling van de Fokkerfabriek.

Fokker F.II maakt noodlanding bij Surhuisterveen.

Bernard de Waal, vriend en medewerker van het eerste uur van Anthony Fokker, kreeg in 1920 de merkwaardige opdracht, om uit eigen bedrijf, in Schwerin, een vliegtuig te stelen. Het uitvoeren van vliegtuigen was na de wapenstilstand door de geallieerden verboden, dus moest een en ander heimelijk gebeuren. De Waal zocht contact met Reinhold Platz, toen chef constructeur, en samen zetten zij de diefstal in scène.

Platz vertrok “voor zaken” naar Berlijn en met behulp van drie medewerkers van de fabriek startte de Waal direct uit de hangaar richting Nederland. De vlucht verliep niet direct vlekkeloos en tot tweemaal toe moest de Waal op Duitse bodem een noodlanding maken wegens motorstoring. De eerste maal slaagde hij er zelf in de motor aan de praat te krijgen, maar bij de tweede noodlanding kwamen twee politieagenten, die de zaak kennelijk niet vertrouwden, poolshoogte nemen. Een van hen ging naar de “Landrat” voor instructies en de Waal vroeg aan de ander hen te helpen met het aanslingeren van de propeller om alvast proef te draaien. Toen de motor liep, steeg de Waal meteen op, de verbouwereerde agent had het nakijken.

Een derde noodlanding moest de Waal maken bij Surhuisterveen in Friesland, waarbij echter het onderstel het begaf. De Waal belde Fokker, die onmiddellijk in de auto naar hem toekwam en zo voor het eerst zijn F.II zag, zij het niet in de beste conditie. De F.II werd gedemonteerd en per trein naar Leeuwarden gebracht en vandaar per schip naar Amsterdam.

De bouw van de Fokker F.II was nog steeds op de klassieke Fokkerwijze, een (lange) romp van gelaste stalen buizen bekleed met linnen, houten vleugel, vast landingsgestel en een voorin geplaatste motor, de vlieger zat achter de motor in de open lucht.
Er was een kleine gesloten cabine, voorzien van ramen, achter de zitplaats van de piloot. In de cabine was plaats voor vier passagiers.

Op 10 juli 1920 bestelde de pas opgerichte KLM twee F.II’s. (de H-NABC en de H-NABD) voor een bedrag van 45.000 gulden, (ongeveer 280.000 Euro in waarde anno 2020).
Op 25 augustus 1920 werden de F.II’s aan de KLM overgedragen waarna vlieger Hinchliffe op 30 september 1920 de eerste operationele vlucht met de H-NABD uitvoerde naar het Londense vliegveld Croydon.
Naast KLM piloot Hinchliffe waren luchtvaartjournalist Henri Hegener, Bernard de Waal van de Fokkerfabriek en Fokker-boordwerktuigkundige S. Elleman als passagiers aan boord.

De KLM was niet tevreden over de BMW motor en probeerde de Daimler Mercedes D IIIa V van 178 Pk, toen ook deze niet bleek te voldoen ging de KLM over op de 6 cilinder luchtgekoelde Armstrong Siddeley Puma lijnmotor van 240 Pk.

In 1927 werden de KLM F.II’s verkocht aan het Belgische SABENA.
Andere F.II gebruikers waren de Deutsche Luftreederei uit Danzig, het Duitse Aero Lloyd, Luft Hansa en het Zwitserse Balair.
Het Nederlandse RSL, Rijks Studiedienst voor de Luchtvaart, gebruikte jarenlang het F.II prototype als laboratoriumvliegtuig.

Al vrij snel werd de F.II in Duitsland ook in licentie gebouwd door het “Deutsche Aero Lloyd” van directeur Karl Grülich in Staaken.
Grülich wijzigde de F.II op een aantal punten zoals het landingsgestel, de cabineramen en de cockpit.
De vleugels van de Grülich F.II’s werden bij Duitse vliegtuigbouwer Albatros gebouwd.
In totaal zijn er 25 F.II’s gebouwd, waarvan 6 bij Fokker en 19 bij Grülich in licentie.

Klik op de foto om de foto te vergroten

01

De vermoedelijke uitvoering van de F.I aan de hand van een uiteenzetting van Platz, getekend door Frits Gerdessen in 2006.
Een parasoldekker met voorin de vlieger en daarachter plaats voor twee passagiers.
Button
01.1

FOKKER F.II 1919
De F.II was het eerste verkeersvliegtuig ter wereld, dat ontworpen was om passagiers comfortabel in een gesloten kabine te vervoeren. Anthony Fokker realiseerde zich zeer goed, dat na de beëindiging van de eerste wereldoorlog, het vliegtuig een belangrijke rol zou gaan spelen in het vervoer. Hij gaf opdracht om een experimenteel type in Schwerin te ontwikkelen, dat onder leiding van Reinhold Platz onder de typebenaming V.45 tot stand kwam.
Hoewel oorspronkelijk de romp nog van een open cockpit voor vijf passagiers zou worden voorzien, kwam men op deze gedachte terug en werd een gesloten kabine gebouwd, waarop een vrijdragende vleugel gemonteerd werd.
Fokker's vriend en invlieger Bernard de Waal vloog de V.45 van Schwerin naar Nederland, waar het aan de autoriteiten werd getoond. De KLM bestelde twee toestellen van dit type, dat de nieuwe typeaanduiding F.II kreeg.
Ook SABENA, Balair, Deutsche Aero Lloyd, Deutsche Luftreederei en DERULUFT begonnen geregelde diensten met de F.II, waarvan er een aantal in Staaken werden gebouwd.
Evenals bij andere Fokkervliegtuigen bestond de romp uit gelast staalbuis, dat met doek bekleed was; de vrijdragende vleugel was van hout.
Zowel de 185 pk BMW als de 240 pk Armstrong Siddeley Puma motor werd in de F.II gebruikt.
Button
02

Romp V.45/F.II in Schwerin.
Button
03

Romp V.45/F.II in Schwerin.
Button
04

Prototype F.II in Schwerin met cn 1500 / wn 4056.
De eerste F.II’s hadden dubbele constructienummers, een werknummer (wn) uit Duitsland en een constructienummer (cn) uit Nederland.
Button
05

F.II cn 1500 wn 4056 met BMW motor.
Button
06

Anthony Fokker, links van de vier andere personen, voor de F.II met cn 1500 / wn 4056.
Button
07

Prototype met cn 1500 / wn 4056 door zijn landingsgestel gezakt bij Surhuisterveen.
Dit was de 3e noodlanding op de vlucht van Schwerin naar Nederland.
De piloot was Bernard de Waal.
Button
08

Idem
Button
8.1

Hier op een tussenlanding op Vliegveld Soesterberg op 17 mei 1921.

De kist is nog zonder registraties of fabrieksaanduidingen.
Op het LVA Vliegveld volgen enige vliegdemonstraties.
Button
8.2

Mei 1921 wordt alvast het Fokker logo op de romp links en rechts aangebracht.
De kentekens worden voorlopig nog niet aangebracht.

In de uitstekende stang op de vleugel bevindt zich beproevingsapparatuur.
Button
09

Het prototype met cn 1500 / wn 4056 werd door de RSL, de Rijks Studiedienst voor de Luchtvaart, als laboratoriumvliegtuig gebruikt voor metingen.
Hier de meetapparatuur onder de rechtervleugel.
De RSL F.II vloog een aantal jaren zonder registratie.
Button
10

Voorzijde van de RSL F.II.
Er werd aan het landingsgestel aan beide zijde een extra wiel gemonteerd in verband met de drassige grond op Schiphol.
Button
10.1

Het prototype van de F.II in mei 1921 op Vliegveld Soesterberg.
Opvallend is het mooie doorzicht door de cabine.
Button
10.2

Nogmaals het F.II prototype in mei 1921 op Soesterberg, met rechts het Commandantshuis.
Rechts met pet de bouwer, Anthony Fokker.
Al met al werden er heel wat beproevingen op het LVA vliegveld uitgevoerd.
Button
10.3

Hier op Vliegveld Soesterberg opnieuw de F.II met rechts een Spijker V toestel.
Hoogst waarschijnlijk is deze Spijker daar ook aanwezig voor beproevingen.
Button
10.4

Nogmaals de Fokker F.II geparkeerd voor een van de vele Soesterberg hangaars.
LVA onderhoudspersoneel neemt een korte pauze.
Button
11

De PH-RSL cn 1500 / wn 4056 met toepasselijke registratie voor de RSL.
Button
12

De PH-RSL voor de Fokker F.XXXVI op Schiphol.
Deze F.II is tot mei 1936 ingeschreven geweest op naam van de RLS.
Het toestel heeft in 1938 nog in een Schipholfilm geacteerd.
Button
13

Deze H-NABC is een zogenaamde fake-registratie, dit is de voormalige PH-RSL (cn 1500 wn 4056), de echte KLM H-NABC had cn 1501 / wn 4057.
De aangebrachte registratie moet dus suggereren dat dit de echte H-NABC is.

Dit alles werd in 1936 gedaan vanwege het 25-jarig jubileum van Anthony Fokker als vlieger.
De RSL kist, het prototype, was op dat moment de enige F.II in Nederland en werd bewaard met het plan deze te zijner tijd op te nemen in een luchtvaartmuseum. Dat laatste is echter niet gelukt.
In de meidagen van 1940 zou deze F.II vernield of geconfisqueerd zijn door de Duitsers.
Button
14

Gereed maken van de RSL F.II cn 1500 / wn 4056 als H-NABC voor de festiviteiten, ernaast een bewaarde tweepersoons Spin met Renault V-motor.
Button
15

De RSL F.II cn 1500 / wn 4056 als H.NABC in de Houtrusthallen in Den Haag op de AVIA tentoonstelling in 1937.
Button
16

De F.II met de Duitse registratie D-57 cn 1501 / wn 4057, dit zou de H-NABC voor de KLM worden.
Hier is de F.II nog in Duitsland maar deze F.II mocht wel legaal aan Nederland worden overgedragen.
Button
17

De echte H-NABC voor de KLM met cn 1501 / wn 4057, als proef is de Daimler Mercedes D IIIa V ingebouwd.
Button
18

De KLM H-HABC cn 1501 / wn 4057 met de Armstrong Siddeley Puma lijnmotor van 240 Pk.
Button
19

De H-NABC in de KLM onderhoudshangar op Waalhaven.
Er achter staat de Fokker F.III H-NABJ.
Button
20

Zijaanzicht van de H-NABC.
Button
21

Passagiers vliegen in de H-NABC, waarbij een dame met haar zakdoekje uit het raam zwaait.
Button
22

De KLM verkocht de H-NABC en het vliegtuig ging verder als O-BAIC cn 1501 wn 4057 bij de Belgische SABENA.
Button
23

De F.II met cn 1501 / wn 4057 voor SABENA, nu met de registratie OO-AIC.
Button
24

De tweede F.II voor de KLM, de H-NABD met cn 1502 / wn 4058.
Button
25

Idem.
Button
26

De KLM F.II H-NABD in de lucht
Button
27

De tweede KLM F.II nu als O-BAIB cn 1502 wn 4058 voor SABENA,
(Societé Anonyme Belge d'Exploitation de la Navigation Aérienne).

Button
28

De O-BAIB met een nieuwe registratie, OO-AIB met cn 1502 / wn 4058.
Button
29

F.II met Daimler Mercedes D IIIa V motor op de Papaverweg in Amsterdam-Noord.
Op de achtergrond twee C.I’s.
Button
30

Dit is de Papaverweg in Amsterdam-Noord waar de H-NABC voor de KLM wordt afgebouwd.
Button
31

Replica met originele Armstrong Siddeley Puma lijnmotor van 240 Pk. in het Aviodrome in Lelystad.
Button
32

F.II model in de lagesnelheids-windtunnel van de RSL.
Button
33

F.II model gebruikt bij de RSL voor aerodynamische proeven in de windtunnel.
Button
34

De CH 151 van het Zwitserse Balair met cn 1503 gebouwd in licentie bij Karl Grülich.
Uitgerust met een 320 pk BMW motor.
Duidelijk te zien zijn de rechthoekige cabine ramen die Grülich toepaste.
Button
35

Het tanken van de CH 151, (Grülich licentie).
Button
36

De Dz 3 van de Danziger Luft Reederei met cn 1503 (Grülich licentie).
Button
37

De Dz 4 met een logo van de DDL, Det Danske Luftfartselskab met cn 1504 (Grülich licentie).
Button
38

De FD15 voor de Danziger Luftreederei met cn 1504 (Grülich licentie).
Het cn 1504 is bij Fokker twee keer gebruikt, later bij de Fokker F.III wordt het nog een keer gebruikt.
Button
39

De D 587 van Lufthansa met cn 1569 is hier onfortuinlijk geland (Grülich licentie).
Button
40

De D 717 van Lufthansa met cn 1570 is hier voorzien van landingslichten op het landingsgestel (Grülich licentie).
Button
41

De D 742 van Lufthansa met cn 1583 (Grülich licentie).
Button
42

Duitse Lufthansa-hangar met de D 742 wn 1583 op de achtergrond.
Vooraan de D 752 met cn 1584 (Grülich licentie).
De D 716 in het midden is een bij Grülich in licentie gebouwde Fokker F.III met cn 1566.
Button
43

Een volle hangar met in het midden de Lufthansa D 752 met cn 1584 (Grülich licentie).
Button
44

De D 756 met cn 1585 in de lucht van Lufthansa (Grülich licentie).
Button
45

De Lufthansa F-II D 756 met cn 1585 van Lufthansa als vrachtvliegtuig (Grülich licentie).
Button
46

Crash in 1932 van de Lufthansa D 765 met cn 1587 (Grülich licentie).
Button
47

Crash in 1932 van de Lufthansa D 765 met cn 1587, door het luik in de bovenzijde van de vleugel kon men in zo’n situatie vanuit de cabine naar buiten.
Button
48

De D 766 met cn 1588 van Lufthansa (Grülich licentie).
Button
49

De D 766 met cn 1588 van Lufthansa (Grülich licentie), links onderaan een etiket van het bureau van de fotograaf van deze (officiële) foto (Grülich licentie).
Button
50

Onbegrijpelijke scene bij deze D-767 met cn 1589 van Lufthansa (Grülich licentie).
Het lijkt dat er iets uit de zakken door het luik in de vleugel in de cabine wordt gestort.
Door de ramen in de cabine is er geen zicht naar binnen.
De oplossing van het raadsel
51

Prachtig beeld van de Lufthansa D 783 met cn 1591 (Grülich licentie).
Button
52

De Lufthansa D 785 met cn 1593 (Grülich licentie).
Button
53

Passagiers en belangstellenden voor de Lufthansa D 786 met cn 1594 (Grülich licentie).
Button
54

De Lufthansa D-786 met cn 1594 (Grülich licentie).
Button