Inleiding

In dit verhaal willen wij een overzicht geven van de gebeurtenissen op vliegpark Bergen in Noord-Holland, rond de meidagen van 1940.

Het is een verhaal van heldendaden en stommiteiten. We pretenderen niet dat dit het ware verhaal is, in een oorlog sneuvelt de waarheid als eerste. De bronnen die we geraadpleegd hebben, spreken elkaar dan ook af en toe tegen.

Regelmatig noemen we de namen van betrokkenen, dit om hen de credits te geven die zijn verdienen.

Lees en huiver!

Opening van het vliegpark en komst van de vliegtuigen

Op 17 juli 1939 wordt in Noord-Holland het L.V.A. vliegpark Bergen* geopend. 
Op die dag arriveren meteen 14 Fokker C.X verkenners als deel van de Strat.Ver.VA. (Strategische VerkenningsVliegtuig Afdeling).

Het zijn de 704, 705, 706, 707, 708, 709, 710, 711, 712, 713, 714, 715, 718 en de 719.

De 718 en 719 verhuizen al gauw naar sportvliegveld Hilversum voor de 2^e JaVA. (JachtVliegtuig Afdeling).

De oude Fokker C.V D  met registratie 654 wordt gebruikt als manchesleper voor schietoefeningen in de vlucht.

De 704, 707 en de 710 staan op 9 mei 1940 in de hangaar voor reparatie en onderhoud.

De nieuwe Fokker G.1 jachtkruiser komt tweede helft 1939 ook op Vliegpark Bergen aan.

Een deel (bijna de helft) van deze jachtkruisers gaat naar het Rotterdamse vliegveld Waalhaven, onder commando van Kap.Vl. H. Scholtmeijer en vormt daar de 3^e JaVA.

Een ander deel (ook bijna de helft) gaat naar Bergen waar de 4^e JaVA gevestigd wordt onder commando van Kap.Vl. T. Lamers.

De rest van de G.1 toestellen blijft voorlopig op Schiphol Amsterdam.

* Dat Bergen als 'vliegpark' wordt aangeduid heeft vermoedelijk te maken met de ruime opzet van het vliegveld. Er kwamen vier platforms, 6 hangars en een groot detachement onderhoudspersoneel. De Fokker T,V zou ook op Bergen gestationeerd worden.

9 MEI 1940, de G.1 op een presenteerblaadje

Vliegpark bergen heeft een zeer vochtige en nog jonge grasmat. Door de modderige omstandigheden de G.1’s niet rond de platforms opgesteld, maar op het grote platform.

Daar staan in de vooravond van 9 op 10 mei de 301, 304, 305, 308, 310, 318, 321, 322, 325, 331,

332 en de 333 opgesteld in 3 rijen met ieder 4 toestellen naast elkaar.

De toestellen kunnen niet mooier en duidelijker gepresenteerd worden, het lijkt een uitnodiging aan de Duitsers.

De 313 en de 317 staan in hangaar 5 voor onderhoud en herstel.

De aanval komt

Op 10 mei 1940 is de Duitse activiteit al rond 02:30 uur waarneembaar. Op grote hoogte zijn onbekende vliegtuigen hoorbaar.

Waar veel piloten al voor gewaarschuwd hebben, zou best kunnen gebeuren.

Eerst worden de motoren rond 3:00 uur warm gedraaid en zullen de G.1’s dan vanaf 3:50 uur

opstijgen.

En ongeveer rond die tijd beginnen de Duitsers met hun bombardement door o.a. de Junkers 88 toestellen. En de aanval komt juist niet van de oostelijke kant zoals verwacht werd.

Op het grote platform, voor hangaar 5 en 6 op rij 1 links, staat de 321 van piloot 1^e Lnt.Vl. J. Thijssen

en staartschutter Sgt. K. Vermaat.

Ze laten er geen gras over groeien en rond 04:00 uur, tijdens het bombardement, stijgen ze als eerste op met hun G.1 321.

Thijssen en Vermaat hebben bij Halfweg hun eerste Duitse bommenwerper te pakken.

Wat later treffen ze 14 Messerschmitt Bf 109 jachtvliegtuigen. Ze raken beschadigd, maar het loopt nog redelijk af.

Ter hoogte van Katwijk worden 3 Junkers Ju 52 in brand geschoten.

Daarna keert de 321 via Ypenburg terug naar Bergen want de munitie en brandstof raken op.

De Duitsers zijn al weer aan het bombarderen en daarna landt de 321 om 06:20 uur.

Een stevige missie dus van twee uur en dertig minuten.

Op 13 mei is de wat gehavende G.1 jachtkruiser weer op orde.



Chaos op Bergen

Als tweede van rechts op de eerste rij staat Sgt.Vl. A. Bosman met staartschutter Sgt. R. Coene.

Als Bosman gas geeft op op te stijgen krijgt hij een voltreffer op de linker motor. De kracht van de rechter motor maakt dat de 305 een draai linksom maakt.

Daar komt hij stil te staan, neus tegen neus met de 331 van 1e Lnt.Vl. H. Dill met staartschutter

Sgt. J. Van den Breemer. De 331 kan nu ook niet verder.

2^e Lnt.Vl. A. van Ulsen blijft op het platform omdat zijn monteur raakt gewond is geraakt en de monteur dus de motor niet kan starten.

1^e Lnt.Vl. T. Leegstra komt ook al niet de lucht in omdat monteur Sld.Vltm. E. Dijkstra ernstig gewond

is geraakt.

Achter de al genoemde 321 staat de 304 met vlieger 1^e Lnt.Vl. O. Thate met draaiende motoren.

In plaats van te vertrekken stapt hij uit en loopt van het platform af.

Zijn staartschutter Sgt R. Coene begrijpt er niets van, hij gaat naar voren en vind de cockpit leeg.

Thate zal later verklaren dat hij dacht de motoren afgezet te hebben.

Met deze vreemde en onverklaarbare actie. blokkeert hij dus ook nog eens de 318 die er achter staat.

De staartschutter Coene vindt 2 dagen later vlieger 1^e Lnt.Vl. Thate in het dorp Bergen terug.

Blijkbaar weet hij zijn vlieger te bewegen naar het vliegpark terug te keren.

Het bombardement gaat door

Hierna, nog steeds op 10 mei, volgt een tweede en derde Duits bombardement wat een aantal piloten, staartschutters en  monteurs tijdelijk doet vluchten naar een schuilplaats tussen hangaar 5 en 6.

Vlieger 2^e Lnt.Vl F. Peetoom is niet bij zijn toestel en staartschutter P. Lok krijgt de kist niet open.

De 303 die in reparatie bij Fokker Schiphol stond, wordt vliegklaar gemaakt. Om 15:30 uur wordt het toestel door KLM vlieger K. Parmentier van Schiphol naar noodvliegveld Buiksloot (Amsterdam Noord) gevlogen waar het om rond vier uur aankomt.

Om 18:05 vertrekt de 303, nu gevlogen door 1^e Lnt.Vl. H. Dill en staartschutter Sgt. J. van de Breemer. Rond half zeven landen ze op Bergen.

De 315 van de 3^e JaVA op Waalhaven, kan daar vanwege bomschade niet meer landen.

Gevlogen door 1^e Lnt. Vl. A. van Oorschot en staartschutter Sgt. W. Wesly wijkt de jachtkruiser uit

naar De Kooij bij Den Helder en daarna wordt doorgevlogen naar Bergen waar het toestel om 19:30 uur aankomt.

De 315 zal de komende dagen bij de 4^e JaVA blijven vliegen. Een aanwinst dus.

Het is een van de weinige lichtpuntjes op deze dag.

11 mei  1940, een tussenstand

Tijd voor een tussenstand bij het begin van de nieuwe dag.

Van de ingezette G.1 jachtkruisers zijn er vijf licht beschadigd: de 308, 310, 318, 322 en de 325.

Zeven jachtkruisers zijn zwaar beschadigd: de 301, 304, 305, 331, 332, 333 en 334.

De 331 en 333 liggen op het platform. De 313 en 317 liggen in hangaar 5.

De monteurs hebben met een geweldige inzet kans gezien de 301, 304, 305 en 332 weer te herstellen.

Vooralsnog verdwijnen de 301, 304, 305 en 332 als dummy’s naar de randen van het vliegpark.

De strijd gaat verder

Om 08:45 uur verschijnen de Duitsers weer boven Bergen en pakken onder andere de 301, 304, 305 en 322 aan.

Kort daarna om negen uur gaan de 325 met 1^e Lnt.Vl. O. Thate  en Sgt. R. Coene en de 303 met 2^e Lnt.Vl. P.Schoute en sgt P.Lok richting Muiden-Vianen en Waalhaven.

Diverse Junkers worden daar beschoten en om tien uur zijn ze weer terug in Bergen.

De 308 en 322 zijn tussentijds weer hersteld.

Acht jachtkruisers zijn nu gevechtsgereed en zijn vervolgens hard nodig op Schiphol.

Dus volgen in hoog tempo diverse verplaatsingen van vliegpark Bergen naar vliegveld Schiphol:

• De 308 om 10:00 uur met Vlieger 2^e Lnt.Vl. B. Sandberg en Schutter Sgt. J. Van den Breemer.
• De 322 om 11:10 uur met Vlieger 1^e Lnt.Vl. A. van Oorschot en Schutter Sgt. W. Wesly.
• De 303 om 11:30 uur met Vlieger Sgt.Vl. H. Hartkoren en Schutter Sgt. W. Heeres.
• Om 18.35 vertrekt van Bergen nog een G.1 de 325 en komt om 18.50 op Schiphol aan. Het toestel werd gevlogen door 1^e Lnt.Vl. T.Leegstra, vergezeld door een Fokker monteur.

Om vier uur ‘s middags vertrekken twee G.1 jachtkruisers naar de noordrand van Rotterdam.

De 322 met Van Oorschot en Wesly en de 303 met Hartkoren en Heeres.

Ze hebben zich al schietend met veel Duitse toestellen bezig gehouden en met goed resultaat.

Detachement Schiphol

Op Schiphol ontstaat het ‘detachement Schiphol’, waarvoor de uit bergen afkomstige 303, 308, 322 en 325 beschikbaar zijn.

De vliegers zijn Hartkoren, Leegstra, Van Oorschot en Sandberg. En de telegrafisten/schutters Van den Breemer, Heeres, Lok, Sonneveld en Wesley en daarnaast nog 7 monteurs.

12 mei 1940

Alleen de 325 blijkt vliegklaar te zijn en met Vlieger Sandberg en Staartschutter Van den

Breemer gaat de missie om 05:50 uur vanaf Schiphol naar Middenmeer (Wieringermeer).

Vandaar vliegt de kist samen met twee oude C.V verkenners (de 594 en de 612) naar de Wonsstelling in Friesland. Vandaar vliegen ze samen terug naar Middenmeer. Deze missie geheel geslaagd.

Om half acht gaat de 325 eerst naar MLD Vliegkamp De Kooij. Aankomst 07:45 uur.

Samen met de Fokker D.XXI 219 gaat het escorte naar noodvliegveld Buiksloot.

Aankomst van de 325, een G.1 met een zeer goede radio-installatie* om 08:00 uur op Schiphol.

Vanaf Schiphol starten om 15.35 uur de 303 gevlogen door vlieger Van Oorschot met staartschutter Sonneveld, de 322 gevlogen door vlieger Hartkoren met staartschutter Lok 

en de 325 door gevlogen door vlieger Sandberg en staartschutter Van den Breemer.

En de staartschutters Sonneveld (303) Lok (322) en Van den Breemer (325).

Doel is samen met vier C.X verkenners uit Bergen de omgeving van Rotterdam aanvallen te vallen.

De C.X toestellen uit Bergen zijn echter niet op het rendez-vouspunt en het drietal G.1’s is om half vijf weer op Schiphol.

Om 16.45 gaan de drie G.1 jachtkruisers al weer de lucht in, nu bemand door Leegstra (een Fokker

invlieger) en Wesley in de 325, van Oorschot en Sonneveld in de 303 en Hartkoren en Lok in de 322.

De missie is richting Wageningen om luchtsteun te geven aan de Nederlandse grondtroepen op de

Grebbelinie, die daar in zwaar gevecht zijn met de Duitse troepen.

De 322 krijgt treffers in de brandstoftanks en vliegt naar Soesterberg waar de kist om half zeven aankomt.

De 303 en 325 halen de terugweg naar Schiphol ook niet meer en landen ook op Soesterberg.

Alleen de 322 met Leegstra** en Wesly ziet nog kans naar Schiphol te vliegen waar de kist om 19:00 aankomt.

* Het feit dat de radio-installatie hier genoemd wordt, geeft al aan hoe schaars radio's waren. Dit bemoeilijkte de coördinatie met en tussen de vliegtuigen in hoge mate.

** Leegstra zou later met een G1B naar Engeland weten te ontsnappen. Klik hier voor het verhaal.

13 mei 1940

Op 13 mei 1940 zijn op Bergen weer 4 G.1’s door de topmonteurs en technici vliegklaar gemaakt.

Het zijn de 310, 315, 318 en de 321.

Om 03:50 uur vertrekt de 325, die wegens brandstofgebrek op Soesterberg geland was, naar Schiphol met als bemanning Hartkoren en Sonneveld.

Om 04:00 uur vertrekken vanaf Bergen de 321 met  2^e Lnt.Vl. A. van Ulsen en Sgt. K. Vermaat en de 318 met 2^e Lnt.Vl. F. Peetoom en Sgt. G. Govers.

Ze vertrekken samen met 5 Fokker D.XXI jagers van noodvliegveld Buiksloot in Amsterdam Noord en 4 Fokker C.X verkenners, ook van Bergen. De koers is noord-oostelijk, op weg naar Wageningen.

In Wageningen wordt alles aan bommen en munitie losgelaten op de oprukkende Duitsers.

Een succesvolle actie kan wel gezegd worden.

Om 04:15 uur vertrekken vanuit Bergen de 310 met vlieger A. Bosman en staartschutter R. Coene, samen met de inmiddels herstelde 304 gevlogen door vlieger P. Schoute en staartschutter H. Lindner.

De bestemming is Schiphol om vandaar samen met een Fokker T.V bommenwerper naar de

Moerdijkbruggen te vliegen.

De 304 landt op Schiphol rond vijf uur. De 310 krijgt echter een deel van het landingsgestel niet naar buiten.

Ter hoogte van Badhoevedorp (Haarlemmermeer) verlaten Bosman en Coene de 310 per parachute.

Aanval op Moerdijkbruggen

De reeds op Schiphol gestationeerde 308 wordt vergezeld van de 304 met piloot 2^e Ltn.Vl. P. Schoute en boordschutter Sgt. H. Lindner.

De twee G.1’s escorteren de laatste T.V bommenwerper, de 856, en vertrekken om 05:20 uur van

Schiphol zonder escorte van de D.XXI en de C.X.

Het bombardement op de Moerdijkbruggen mislukt totaal.

Acht Duitse Bf 109 ’s onderscheppen de Nederlandse formatie.

De zware T.V bommenwerper stort neer ter hoogte van Ridderkerk.

De gehele bemanning komt om het leven: Vlieger Ltn.Vl. W. Anceaux Lnt.wnr. B. Swagerman

Sgt.telegrafist A. Riemsdijk, Sgt.Vl. O. Douwes Dekker en Sold.boordschutter J. Wijnstra.

De 308 met Sandberg en Van de Breemer overleeft het luchtgevecht en komt met veel schade rond

06:00 uur terug op Schiphol.

De 304 echter wordt vele malen doorzeefd en stort uiteindelijk in polder Nieuw Lekkerland neer.

Boordschutter Lindner weet nog te springen en komt zwaargewond op de grond waar hij ter plaatse overlijdt.

Vlieger Schoute stort in de 304 neer en is dan al overleden.

De G1B wordt ingezet

Eind van de dag staan op Bergen zowaar de 310, 315, 318 en 321 gevechtsgereed.

Ook zijn op Schiphol drie G.1B’s afgeleverd, de 342 343 en de 346. Deze toestellen gaan vanaf 17:00 uur op een verkenningsmissie.

Ze worden gevlogen door 2^e Ltn.Vl. F. Droste 2^e Ltn .Vl. G. Steen en Sgt. C. Ottes met als boordschutters Sgt. J .Kentie en Sgt. J. Staal.

Om 19:00 uur landen ze weer op Schiphol.

In de neuskoepel zijn alsnog 4 mitrailleurs geplaatst en in de staartkoepel een beweegbare mitrailleur.

Er zijn eigenlijk al meerdere G.1B’s gereed, maar nog zonder bewapening.

De 303 van de 3^e JaVA op Waalhaven en later gevoegd bij de 4^e JaVA in Bergen wordt door 1^e Lnt.Vl. A. Van Oorschot en Sgt W.Wesly om 07:35 uur van Soesterberg terug naar Schiphol gevlogen.

Daar worden de 3^e en 4^e JaVA samengevoegd tot Detachement Schiphol.

Deze 303 wordt op 14 mei 1940 uiteindelijk afgeschreven.

14 mei 1940

Vanaf deze laatste oorlogsdag spreken onze bronnen elkaar behoorlijk tegen.

Wij hebben daarom dan ook gekozen voor het meest aannemelijke verloop.

Vanaf 07:00 tot 08:00 uur worden vanaf Schiphol verkenningsvluchten gedaan door de G.1A ‘s

308 gevlogen door A. Van Oorschot en Boordschutter W. Wesly en de 322 gevlogen door H. Hartkoren en boordschutter J. Van den Breemer.

Ook de G.1B toestellen komen nog één keer in actie te weten de 342, 343 en de 346 respectievelijk gevlogen door 2^e Lnt.Vl. F. Droste en boordschutter Sgt .J. Kentie, door 2 e Lnt.Vl. G Steen en boordschutter J. Staal en door Sgt C. Ottes.

Deze actie zou nog tot Wijk bij Duurstede hebben gereikt om de terugtrekkende Landmacht dekking

te bieden.

Er is nog melding van meer toestellen maar ook van door de Duitsers veroverde G.1A en B ‘s.

Daarom valt een aantal G.1’s ook niet onder de oorlogsverliezen.

Waarschijnlijk is de 346 daarmee de laatste G.1 die op 14 mei nog gevlogen heeft, althans in Nederlandse dienst.

Zie ook: T.H. Leegstra nam het vliegtuig  en vluchtte naar Engeland (De Tijd, 6 mei '66).